Pittige confrontaties, openbarende bekentenissen, onvoorspelbare achtervolgingen, maar ook typische en gewaagde uitspraken: Ik zit steevast elke week voor de buis voor Kees van der Spek met Opgelicht. Het is echt mijn Guilty pleasure en ik blijf vaak napeinzen over de psychologische aspecten ervan.

De meeste mensen kunnen er namelijk met hun verstand wel bij dat als ze een mail krijgen uit Nigeria dat ze een erfenis tegoed hebben van een suikeroom zonder naam, dit niet helemaal jofel is. Dus daagt bij mij altijd de vraag: “Zijn die oplichters nou echt zo slim?” Ik heb besloten dit eens onder de loep te nemen. Is het namelijk wel ons verstand waarmee we opgelicht worden? Of is er een ander psychologisch criterium wat je een geschikt slachtoffer maakt voor oplichters? De conclusie waar ik op uitkom, is behoorlijk bedroevend.

Als je verlangen om geliefd en gezien te worden groter is dan het bedrog, zie je het niet.

“Ik zag mezelf al rijden in die Lamborghini.’’ ‘’Zij was de vrouw van mijn dromen.’’ ‘’Hij had kanker en het geld hard nodig en alleen ik kon hem redden.’’ De intentie dat iemand in zee gaat met de oplichter lijkt eigenlijk altijd te gaan over gezien en dus ook geliefd willen worden.

Die gedachtegang doet me denken aan mijn tiener zelf, toen ik besloot om te drinken om erbij te horen. Waarbij de drang om geaccepteerd te worden sterker dan het besef van de mogelijke consequenties. Ik herinner me nog goed hoe ik me voelde, de mix van opwinding en angst. Het leek alsof al mijn zorgen wegvielen, maar in werkelijkheid begonnen de problemen pas. Achteraf voelde ik me schuldig en beschaamd, maar op dat moment leek er geen weg terug. Dus dronk ik maar door, groef ik mezelf dieper in de problemen in plaats van te erkennen dat ik in de nesten zat. Het was een les die ik op de harde manier en – al kotsend – moest leren: Soms is ons verlangen naar erkenning sterker dan ons verstand.

Nou is dat als tiener – hoe onhandig ook – niet per se afwijkend gedrag. De experimentele fases van peuter tot volwassene zorgen ervoor dat je als volwassene uiteindelijk beter kunt begrenzen. Als je deze fase onderdrukt of onveilig doorleeft, blijf je vaak in emotionele onvolwassenheid hangen. Dat betekent dat als je een onvolwassen persoon treft, je meestal eigenlijk een klein kind of tiener voor je hebt staan die gezien wilt worden. De meeste mensen die voor grove bedragen worden opgelicht lijken dan ook al hun hele leven of sinds een grote tegenslag, de stille hoop te hebben dat het leven en de medemens ze eindelijk weer toelacht. 

IEDEREEN KAN OPGELICHT WORDEN

Zelfs in zijn begin twintig is mijn vriend wel eens voor een paar honderd euro opgelicht. ‘Ik heb mijn PlayStation verkocht toen er net dat Marktplaats gelijk oversteken was en toen stuurde hij bewerkte screenshots dat het was overgemaakt.’ Toen mijn vriend mij vertelde dat hij was opgelicht, vond ik dat vooral heel erg lullig. Maar hij zag destijds gelijk zijn eigen levensles: Hij was blind geworden door het geldbedrag. Omdat de oplichter deed alsof hij de vraagprijs wilde betalen zonder te bieden. In zijn hoofd had hij al bedacht wat hij allemaal met het geld zou doen wat hem nog meer zelfvertrouwen zou geven. Maar hij kwam met op een koude kermis thuis toen hij zijn PlayStation verstuurd had naar de andere kant van het land en het geld uit bleef… 

De gedachte dat zoiets je dus nooit kan overkomen als je er met je volle verstand bij bent maakt je juist vatbaarder voor oplichters. Het opgelicht worden is over het algemeen namelijk geen kwestie van verstand maar van de hoogte van de emotie. Het is net als gokken: Hoe hoger de emotie, hoe bereider je bent de gok te nemen. Iemand die opgelicht wordt is dus ook niet per definitie dom. Het gaat over de psychologische spelletjes, het gaat over hoe iemand jouw zwakke plek vindt en daar op blijft hameren, totdat je ze geeft wat ze willen. Weer geld over maken, weer langsgaan en doen wat ze willen, weer je huis of spullen beschikbaar stellen. Je wordt vaak juist opgelicht door mensen die je ziet als familie of vrienden: Vergeet niet dat iemand geld of spullen uitlenen en het nooit terugkrijgen ook oplichting is.

LAAT JE EMOTIES AFZWAKKEN

Dus! Sta je op het punt je geld, spullen of huis beschikbaar te stellen? Laat het dan vooral even bezinken, zoiets heeft bijna nooit echte haast en kan best een paar dagen wachten. Oplichters pakken je vaak op het moment dat je hoog in je emoties zit en spelen dan op je emoties in. Dus als je je extreem eenzaam voelt, bang bent dat deze grote kans anders aan je neus voorbij gaat of als je heel erg graag geliefd wilt worden is het juist niet het moment. Besluit pas nadat je er uitgebreid over hebt getafeld, even hebt gegoogeld wat ‘normaal’ is en maak voor alles – hoe flauw en onnodig het ook lijkt – een contract.

De ervaring verteld namelijk dat juist de mensen waar we sterke emoties zoals loyaliteit en vertrouwen bij ervaren in onze blinde vlek zitten. En dat je oom, tante, broer of beste vriend ook eerder de kantjes er vanaf loopt met het nakomen van de afspraken je bent tenslotte niet zomaar iemand van elkaar. Maak dus altijd een contract met hoeveel geld je uitleent en in hoeveel termijnen die persoon het terugbetaald en maak ook een contract als je langere tijd dure spullen zoals je auto uitleent met wat de afspraken zijn, betreft als er iets stuk gaat of als er boetes worden gereden. Dit voorkomt juist gezeur en aannames en zorgt dat je tenminste iets van bewijs hebt van jullie afspraken.

WAT IS DE LEVENSLES?

Het kwetsbaar zijn voor manipulatie is vooral ook een terugverwijzing dat je met je focus terug mag gaan naar wat écht belangrijk is. Denk aan jezelf, je eigen gezin, je eigen fundament. Werk aan je zelfbeeld zodat je niet extern bevestigd hoeft te worden. Neem bij grote keuzes de tijd om als je emoties zijn afgezwakt pas over te gaan in actie en vertrouw erop dat als een kans aan je neus voorbij schiet het dan niet voor jou bedoeld was. En vergeet niet, geld is maar een ruilmiddel. Hoe stom ook: You win some, you lose some. Je kunt jezelf niet volledig indekken om nooit opgelicht te worden. Je kunt enkel het risico verkleinen door je emoties niet de overhand te laten hebben in de keuzes die je maakt.